خط رقاع چیست؟

[SARDAR]

خط رقاع تمام دور و کمتر از یک ششم سطح میباشد.حروف این خط تو پر میباشد ولی ریز و کوتاه میباشد. خط رقاع از جمله خطوط شش گانه درخوشنویسی میباشد که اغلب برای مکاتبات خصوصی بر روی کاغذهایی در ابعاد کوچک یا نگارش کتاب‌ها و جزوات عرفی و غیر مذهبی به غیرقرآن یا ادعیه رواج داشته است. خط رقاع موضوعی است که خوشنویسان، محققان و پژوهشگران کمتر بدان پرداخته‌اند مهجور مانده است. شاید از این جهت بتوان خط رقاع را جزء گنجینه‌ هنرهای از یاد رفته نام برد.



منشا این خط ثلث و نسخ میباشد. تو در تو نوشتن این خط درموارد بسیار مهم و ضرورری جایز نمیاشدو حروف و کلمات آن دارای نظم وترکیب یکدست میباشد. در زمان فاطمیون برای درخواست خطاب به دیوان کاربرد داشته بود. این خط از دنباله و شکل اصلاح شدۀ خط توقیع بود . به عنوان یک خط ساده، جهت صرفه جویی در زمان و جا برای نوشتن پیغام‌های کوتاه نوشته شده بود . رقاع از ثلث است و با توجه به کاربرد آن و نیاز به سرعت نوشتن از ویژگی‌هایی مانند اتصالات، اندازۀ کوچکتر حروف و… برخوردارمیباشد.
 

 

تاریخچه خط رقاع از گذشته تا کنون چگونه بوده است؟
رقاع از خطوط محبوب خوشنویسان عثمانى بود و توسط خوشنویس مشهور شیخ حمدالله الاماسى اصلاحات لازم در آن صورت گرفت. این خط تدریجاً توسط دیگر خوشنویسان ساده‌تر شد و از رایج‌ترین خطوط شد. امروزه خط رقاع از متداول‌ترین خطوطى است که در سرتاسر دنیاى عرب بکار خواهد رفت. خط رقاع بر اثر نیاز به تندنویسى و مختصر نوشتن، در مکاتبان بکار مى‌رفته است و از نظر تشابه و مقایسه با خط فارسی شبیه خط شکسته نستعلیق در مقابل خط نستعلیق میباشد.





این خط تا اواخر دوران قاجار متداول بوده و بعد از آن تقریباً‌به فراموشی سپرده شد. آغاز و انجام قرآن‌های نفیس مورد بررسی در این نوشتار سیر تحول و تنوع خطوط رقاع را از قرن دهم تا اوائل قرن چهاردهم نشان می‌دهد. خط رقاع پیوند نزدیکی با قرآن و سایر متون دینی پیدا کرده است و کاربرد عمده آن در کتابت قرآن، در عنوان‌ها و فهرست و رقم سوره‌ها بوده است. اما نگارنده از خطوط قرن سوم که زمان پیدایش خط رقاع است تا قرن دهم نمونه‌ای در دست ندارد.

این خط توسط خوشنویس مشهورشیخ حمدالله الاماسی(درگذشت: ۹۲۶ ه‍.ق) اصلاحات لازم در آن صورت گرفت. این خط به تدریج توسط دیگر خوشنویسان ساده‌تر شد و به صورت خط ر قعه درآمد . امروزه از رایج‌ترین و متداول‌ترین خطوطی است که در سرتاسر دنیای عرب به‌کارگرفته میشود.

ویژگی های خط رقاع چیست؟
صورت و اشکال این خط به صورت مفرد و در ترکیب مانند خط ثلث و توقیع است. شباهت بسیار زیادی به خط توقیع دارد. اختلافات رقاع با توقیع به شرح زیر میباشد:
 

1. تفاوت این خط با رقاع بیشتر در درشتی و ضخامت بیشتر حروف نسبت به رقاع هست و قوس‌ها نیز کم انحناترند. در این خط دور بیشتر از توقیع میباشد.
2. در این خط زبانه ی قلم، در تراش کوتاه تر از توقیع میباشد.
3. حروف رقاع ریزتر و لطیف تر از حروف توقیع نوشته می شود.
4. در منتصبات رقاع مانند الف و کاف و لام ترویس (سَرک) لزومی نخواهد داشت.

رقاع خطی است گرم و نرم که حرکت قلم در گردش آن آزادتر از ثلث و توقیع و تقریباً تمام آن دور میباشد. از ویژگی های دیگر این خط این است که وسط حلقه حروف همواره پر میشود.خطوط بسیار کوتاه افقی و اتصال حروف بسیار متراکم میباشد. از ویژگی دیگر این خط این است که معمولا حرف آخر کلمات به حرف اول کلمه بعد متصل میشود.




حرکت قلم درخط رقاع سریع و حروف پر و فربه و کوتاه نوشته می شود. و بدین جهت قلم آن مدوّر یعنی دو نیش آن مساوی تراشیده می شود. این خط بیشتر بدون تداخل و تو در تو شدن با فاصله منظم نوشته می شود (گاهی به ضرورت درهم نوشته می شود.) و دارای ترکیبی یکنواخت و یکدست و خالص می باشد.

این خط بیشتر بدون اعراب و حرکات و تزیینات، و گاهی با اندک تزیین و جزیی حرکات نوشته می شود. این خط مانند خط إجازه در پایان قرآن و کتاب و تعیین تاریخ و نام امراء و بزرگان و نام نویسنده نیز بکار برده میشود. بعضی از خطاطان در اختصار و کوچک کردن کلمات رقاع افراط کرده اند تا جایی که چند حرف را از کلمه ای انداخته و آن را به صورت رمز و اشاره یا علامت در آورده اند. این کار شایسته نیست و باید خوشنویس تا حد امکان اصول و قوانین خط را رعایت کرده و حذف و درآن جایز نمیباشد.

اساتید برجسته این خط چه افرادی میباشند؟
از اساتید خط رقاع در گذشته میتوان به ابن مقله و ابن بواب نام برد و از اساتید این خط اکنون میتوان به افراد زیر اشاره کرد:
 

1. ابراهیم قمی
2. احمد نیریزی
3. محمد هاشم اصفهانی
4. علی عسگر ارسجانی
5. احمد شاملو

معرفی استاد خوش نویس ایرانی که آثار او در خط رقاع بسیار معروف است:
(استاد ناصر طاووسی) از هنرمندان بنام خوشنویسی ایران است که آثار او در خط رقاع، چشم بینندگان هنرشناس را می نوازند.

این خط از خطوط شش گانه به حساب می‌آید. این تکنیک، بعد از خط كوفی مورد استفاده قرار می‌گرفته و «ابن مقله وزیر شیرازی» پس از دوران بنی عباس، آن را اختراع كرده است.

خطوط شش گانه یا اقلام سته که از آن‌ها به‌عنوان خطوط اصول هم نام برده می‌شود. شش خط اصلی در خوشنویسی اسلامی هستند که در تمامی کشورهای اسلامی از جمله ایران رواج داشته‌اند و هنوز هم اغلب آن‌ها مورد استفاده خوشنویسان هستند.

این هنرمند، آثار متعددی را با استفاده از این تکنیک خوشنویسی در فضایل امیرالمؤمنین علی(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در قالب اشعار، احادیث و روایات بوجود آورده است. طاووسی از نوادگان «محمدهادی اصفهانی خوشنویس» نساخ دربار ناصرالدین شاه قاجار و فرزند «ملا صالح» داماد «علامه مجلسی(ره)» است مدت 27 سال است كه در این زمینه مشغول كار ماست.

وی تاكنون 3 نمایشگاه جمعی در خارج از كشور و 8 نمایشگاه نیز در داخل كشور برگزار كرده‌ است. “نمایشگاه آثار رقاعیه” که در سال 1394 در نگارستان اشراق قم برگزار شد یكی از آثار برجسته وی میباشد.

 

چت روم میهن چت