شهر سوخته، مهد تمدن باستان ایران زمین

[ŦŁФШ ΞTłHШ]

سفر به دلایل گوناگونی شکل می گیرد و روش های مختلفی نیز دارد؛ سفر می تواند تفریحی و گاه کاری باشد. به طور حتم سفر کاری، همواره مقصد مشخصی دارد و تنها به دلیل انجام کار انجام می پذیرد؛ اما نوع دیگر سفر که برای تفریح و گذراندن اوقاتی خوش انجام می گیرد، سفر های تفریحی است که انواع و مقاصد مختلفی دارند. یک سفر تفریحی می تواند به قصد دریا، کوه، جنگل و یا بازدید از اماکن تاریخی صورت بگیرد.

 

ایران به دلیل قدمت تاریخی بسیار و گستردگی فراوانی که دارد، در تمام مناطق و در هر گوشه و کنار، انواع مقاصد یک سفر تفریحی را داراست و می تواند جوابگوی هر گونه سلیقه ای باشد.

یکی از مقاصد تاریخی، شگفت انگیز و اما کمتر شناخته شده برای سفر به تاریخ ایران، محلی است به نام شهر سوخته؛ این شهر باستانی در ۵۵ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در کنار جاده زابل به زاهدان واقع شده است.

شهر سوخته در حدود ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد پایه گذاری شده و سکونت در این شهر در چهار دوره بین سال های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد انجام شده است. این شهر، یکی از شگفتی های تمدن دنیا باستان و مهمترین مرکز استقرار و در حقیقت پایتخت منطقه در دوران مفرغ بوده است.

 

چیزی در حدود ۱۵۲ هکتار، مساحت کلی تپه شهر سوخته بوده که در یک برآمدگی بین دریاچه هامون و رود هیرمند بنا شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح زمین های اطراف، ۱۲ متر و بلندترین نقطه آن ۱۸ متر ارتفاع دارد.

شهر سوخته در گذشته به ۵ بخش اصلی شامل ناحیه مسکونی در شمال شرق، نواحی مرکزی، بخش صنعتی، بناهای یادبود و گورستان تقسیم می شد که وسعت بخش مسکونی این شهر در حدود ۸۰ هتکار بوده است.

اما دلیل نام گذاری این شهر به نام شهر سوخته، ریشه در تاریخ کهن بسیاری نداشته و بر پایه متن های موجود، این نام تنها قدمتی در حدود ۱۵۰ سال دارد. شهر سوخته ۲ بار به آتش کشیده شده، یکبار در ابتدای مرحله رشد و بار دیگر در لحظه مرگ و انهدام آن.

برای دوره‌ای حدود ۱۴۰۰ سال، زندگی در این شهر جریان داشته و دوران شکوفایی این تمدن بین سال‌های ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد بوده است. جمعیت شهر به حدود ۵۵۰۰۰ نفر رسیده و دو گروه عمده کشاورزان و صنعتگران اکثریت این اجتماع را تشکیل می‌داده‌اند.

در باستان شناسی ها و اکتشافات به عمل آمده بر روی این شهر، مهمترین آثار معماری مکشوفه، خانه‌هایی موسوم به پلکانی و بنای کاخ سوخته است. هر واحد ساختمانی از یک قسمت مستطیل شکل درست شده که ۵ تا ۶ اتاق دارد و حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زیر بنا داشته است. این منازل اغلب در مجتمع‌های ۴ و یا ۶ خانه‌ای ایجاده شده اند.

مصالح اصلی به کار رفته در این خانه ها، عموما خشت‌های خام منظم گلی بوده است. سقف خانه‌ها نیز صاف و از حصیر برای پوشش آن‌ها استفاده می شده و گرمای اتاق‌ها به وسیله یک اجاق مرکزی تأمین می‌شده است. در سال ۱۹۷۲ اولین قبر به طور تصادفی کشف شد. مصالح مورد استفاده در ساختمان گورها نیز خشت خام بوده است.

 

در شهر سوخته ۳ نوع قبر دیده می‌شود. مهمترین نوع قبر، چاله‌ای ساده بوده که مرده را همراه اشیاء و غذا دفن می‌کردند. نوع دیگر، چاله معمولی که با دیواری به ۲ قسمت تقسیم می‌شده است. نوع سوم، قبرهای سردابه‌ای که نوعی قبر خانوادگی بشمار می آمده است.

تنها مسأله وسعت نیست که شهر سوخته را به یکی از بزرگترین شهرهای باستانی ایران و خاورمیانه تبدیل کرده، بلکه در این بین، یافته‌های متنوع آن باعث تعجب باستان شناسان گردیده است.

از جمله یافته های منحصر به فرد بدست آمده از باستان شناسی و مطالعات بر روی شهر سوخته می توان به مواردی این چنین اشاره کرد : اولین جراحی مغز در ۴۸۰۰ سال پیش، تولید کفش و صنعت کفاشی، کهن‌ترین انیمیشن و تصویر متحرک به گونه ای که در این انیمیشن بزی به یک بوته گیاه نگاه می‌کند و از آن بالا می‌رود، استفاده از شتر ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، استفاده از خط کش با دقت نیم میلی متر در شهر سوخته، استفاده مردم از بازی های شطرنج و تخته نرد، خارج از شهر بودن مراکز صنعتی، کشف پارچه ای که در هیچ کجای دیگر ایران کشف نشده است و بسیاری موارد دیگر .

شهر سوخته، مرکز بسیاری از فعالیت‌های صنعتی و هنری بوده و نمونه‌های جالب و بدیعی از زیورآلات در آنجا به دست آمده است. این شهر بدون شک جز شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود به شمار می آمده و این نکته نه تنها در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی این شهر دیده می شود بلکه در سازمان دهی اجتماعی شهر نیز این موضوع نمایان است.

در اولین دوره کاوش در شهر سوخته، کوچه‌ها و خانه‌های منظم و لوله کشی آب و فاضلاب با لوله‌های سفالی پیدا شد که نشان دهنده وجود نوعی برنامه ریزی و سازماندهی شهری در این شهر است. دانش پزشکی هم در شهر سوخته در حد شگفت انگیزی پیشرفت کرده بود تا آن حد که پزشکان این شهر نه تنها از علومی چون شکسته بندی آگاه بوده اند ،بلکه می توانسته اند به اجرای عمل جراحی مغز نیز دست بزنند.

اسکلتی از یک دختر در گورستان این شهر به دست آمده است که جای شکستن و ترمیم مجدد استخوان جمجمه کاملا روی آن مشخص است. همچنین بقایای جمجمه ای دیگر با چشم مصنوعی از گورستان این شهر به دست آمده که نشان می دهد پزشکان این شهر به کار جراحی چشم هم وارد بوده اند.

از گور باستانی موسوم به شماره ۷۶۱، کهن ترین تخته نرد جهان به همراه ۶۰ مهره آن در شهر سوخته پیدا شد. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین پیدا شده بود.